Backlands – achterblijvers op het Braziliaanse platteland

Geen favela’s, machtige rivier of oerbos dat wordt bedreigd: Felipe Fittipaldi laat in ‘Backlands’ een heel ander deel van Brazilië zien. Hij toont de achterblijvers te midden van het vijandige landschap van de Caatinga, oftewel de Braziliaanse savanne. Dit gebied wordt in rap tempo verwoest.  Het platteland heeft daarnaast te maken met een leegloop: jongeren trekken massaal naar de stad. Ouderen blijven hierdoor alleen achter en eeuwenoude tradities staan onder druk.

De Braziliaanse fotograaf maakte jaren geleden voor het eerst kennis met de Caatinga. “Ik was er voor een reportage over archeologie. Dit gebied heeft diverse archeologische sites. Langs de route naar de sites kwam ik mensen tegen die bijna mythisch aandeden, zo te midden van het onherbergzame land van de Caatinga. Ze intrigeerden me. Ondanks de eenzaamheid, blijven de mensen hun geboortegrond trouw, terwijl hun kinderen vertrekken voor een leven in de stad. De achterblijvers hebben moeite zich aan te passen aan het moderne leven.”

Levenscyclus

“Een jaar na mijn eerste bezoek ben ik teruggegaan om hier een project over te maken. Ik heb meer dan 5 duizend kilometer afgelegd over stoffige wegen, op zoek naar interessante verhalen. Eén van de redenen om dit traditionele leven te willen vastleggen, is mijn bewondering voor de wijsheid van deze mensen. Deze wijsheid hebben wij stadse mensen schijnbaar niet meer in pacht. In onze moderne consumptiemaatschappij zijn we namelijk telkens op zoek naar bevestiging, stabiliteit en status. Falen we hierin, dan resulteert dit in angst en eenzaamheid. De Sertanejos, zoals deze mensen van de savanne worden genoemd, accepteren de cyclus van het leven. Droogte, eenzaamheid en dood zijn voor hen vaste onderdelen van het leven. Er zit een bewonderenswaardige berusting in deze acceptatie. Het contact met deze mensen stemde tot nadenken: ze staan op een andere manier in het leven staan. Een mooi voorbeeld is een oude man die ik tweemaal heb bezocht. Beide keren trof ik hem op dezelfde manier aan: zittend op zijn bed, in zijn eentje, starend in de verte. Ik keek ook, maar zag niets. Ik vroeg hem hoe hij het vond om daar in zijn eentje oud te worden. Hij was niet bang voor de toekomst. Ik was wel bang. Bang om in een dergelijke kwetsbare situatie oud te worden. Maar dat waren mijn bespiegelingen, niet de zijne.”

Smartphone

De droogte, eenzaamheid, het harde werken en het gebrek aan mogelijkheden zorgen ervoor dat jongeren het gebied ontvluchten. “Deze migratie is vooral op gang gekomen door de communicatierevolutie. Om precies te zijn: de opkomst van de smartphone. De jongere generatie is nu verbonden met een wereld die ze voorheen niet kenden. Een wereld vol dromen en mogelijkheden. De jongeren willen iets nieuws proberen, het leven van hun ouders en grootouders voldoet niet langer.”

Ezels

Veel ouderen willen hun vertrouwde levensstijl niet opgeven. Anderen hebben het stadse leven wel geprobeerd, maar konden zich niet aanpassen en zijn teruggekomen. De oudere generatie voelt zich ontheemd en nutteloos in een stedelijke omgeving. Dat doet hen verlangen naar hun oude, vertrouwde omgeving, waar ze weten hoe ze zich moeten handhaven, alleen of niet. Door deze exodus raken dorpen, met huizen, begraafplaatsen en kerken leeg. Het wordt steeds lastiger om de traditionele cultuur te behouden. Een sprekend voorbeeld vormen de ezels. Deze dieren, die als last- en rijdier werden ingezet, maakten het leven op de savanne mogelijk. Ze worden nu vervangen door motoren. De ezels worden veelal achtergelaten. Je komt ze tegen in het achterland, lopend langs de doorgaande wegen. Daar zorgen ze voor de nodige ongelukken.”

Problemen

In de stad wacht de jongeren een moeizame toekomst. “Allereerst is het zoeken naar een nieuwe identiteit: ze zijn niet langer Sertanejos, maar het zijn ook geen stedelingen. Daarnaast zijn er sociale problemen. Ze wonen vaak in achterbuurten, hebben slecht betaalde baantjes en raken betrokken bij prostitutie of drugshandel. Ook lijkt het leven in de stad niet op dat uit hun dromen, toch denken deze jongeren er niet over om terug te gaan naar het platteland. Daar is voor hen niets te doen.”

Economische crisis

Zowel stad als platteland is niet berekend op de snelle sociale veranderingen. De stad kan de instroom van nieuwe mensen niet aan, op het platteland zijn te weinig handen voor het werk op de plantages. De economische crisis die het land in zijn greep houdt, helpt niet.

Het veranderen van tradities en culturen onder invloed van globalisatie en verstedelijking is niet alleen voorbehouden aan Brazilië. Het gebeurt overal. “Het is onvermijdelijk. De meeste mensen willen niet het leven van hun voorouders, dat voelt voor hen als een stap terug. Natuurlijk is het mooi wanneer tradities en culturen behouden blijven, maar het gaat erom wat mensen zelf willen. Met mijn werk wil ik dit transformatieproces niet bekritiseren. Wel wil ik de menselijke gevolgen ervan adresseren. Die kunnen goed, slecht, of een combinatie van beide zijn. Samenlevingen kunnen veranderen en zichzelf opnieuw uitvinden. De snelheid waarmee dat nu gebeurt is echter ongekend. Het is belangrijk om daarover te praten.”

Favela’s

Met zijn serie laat Fittipaldi een ander beeld zien van Brazilië. “Fotografie is voor mij een kans om een wereld te ontdekken die ik nog niet ken. Natuurlijk had ik ook een serie kunnen maken over het leven in de favela’s, maar dat ken ik, ik woon ernaast. Het binnenland van Brazilië was voor mij onontgonnen terrein. De ontbossing van het regenwoud is in Brazilië en daarbuiten een bekend probleem, maar naast het bos hebben we ook een rijke savanne, die in een nog groter tempo dan de Amazone verwoest wordt. Weinig mensen zijn daarvan op de hoogte. De mensen die aan de steden aan de Braziliaanse kust wonen weten over het algemeen weinig van de zaken die spelen in het binnenland.” Meer informatie: www.felipefittipaldi.com.