Kaj Venhuizen – Dandelions
De dood van zijn broer, twee jaar geleden, inspireerde Kaj Venhuizen tot het maken van een persoonlijk project genaamd Dandelions. Zijn broer was schizofreen en had last van psychoses. Na het overlijden van zijn broer durfde Venhuizen eindelijk zijn eigen angsten onder ogen te zien. Heb ik ook aanleg voor deze stoornis? Kan iedereen een dergelijke aandoening krijgen? Wat is normaal? En wanneer ben je abnormaal? Zijn conclusie: er is maar een dunne scheidslijn tussen gek en gezond. Iedereen kent moeilijke periodes in zijn leven. “Erover zwijgen helpt in ieder geval niet. Daarom dit project.”
Op zijn veertigste begon Venhuizen met een studie aan de Fotoacademie. “Dat wilde ik eigenlijk vanaf mijn dertigste al doen. Maar het kwam er niet van, ik durfde de stap niet te zetten. Toen ik veertig werd, heb ik alsnog de knoop doorgehakt. Als ik het nu niet doe, komt het er nooit meer van, dacht ik.”
Nu, op zijn 46ste zit hij vlak voor zijn afstuderen. “Ik merkte tijdens mijn studie aan de academie dat ik in mijn fotografie telkens net niet tot kern wist te komen. In het laatste jaar moest ik van mezelf met de billen bloot. Ik wilde een heel persoonlijk project maken. Het moest mijn beste werk tot nu toe worden. Vanwege het overlijden van mijn broer, een jaar daarvoor, lag het onderwerp voor de hand.”
Van de radar
Schizofrenie is een ziekte die zich pas op latere leeftijd manifesteert, meestal tussen het vijftiende en vijfendertigste levensjaar. Toen zijn broer de ziekte kreeg, was hij ver weg van zijn familie. “Mijn broer was in Brazilië, om daar voor straatkinderen te zorgen. Op een gegeven moment was hij van de radar verdwenen. Zonder in te gaan op de details, heeft hij daar een aantal dingen meegemaakt. Hij kreeg onder meer last van heftige psychoses. Omdat je op zo’n enorme afstand van elkaar bent, weet je niet echt wat er gebeurt.”
“Twaalf jaar is mijn broer weggeweest, tot hij naar Nederland werd gehaald omdat het echt niet meer ging. In de jaren daarvoor zijn de problemen gegroeid, zijn psychoses verdiepten zich. Zijn aandoening werd in Brazilië echter niet onderkend. In Nederland volgde een moeizaam traject, tot hij twee jaar geleden overleed.”
“Voor het overlijden van mijn broer was ik onbewust met de ziekte bezig. Deze aandoening komt meer voor in de lijn van mijn vader. Dat deed me afvragen: kan ik dit ook krijgen? Door zijn overlijden kon ik mijn eigen angsten voor het eerst onder ogen zien. Soms vroeg ik me af of die angst wel normaal was. Of waren het de eerste signalen van dat de ziekte zich ook bij mij ging manifesteren?
“Het onder ogen zien van deze angsten was een eenzaam proces. Ik kon en wilde er met niemand over praten. Dat komt ook doordat ik pas na het overlijden van mijn broer me realiseerde hoe ik ermee bezig was. De vragen over de ziekte speelden al die tijd in mijn achterhoofd. Toen werd ik me pas bewust van de innerlijke strijd die ik ervoer.”
Venhuizen besluit zijn emoties middels de fotografie te gaan onderzoeken. “Dat was een zwaar proces. Het was niet alleen voor het eerst dat ik deze emoties onder ogen zag, ook was het de eerste keer dat ik ze met anderen deelde.”
Confrontatie
In zijn foto’s zie je de emoties terug: woede, angst, vertwijfeling, chaos en verdriet. “Het onderzoeken van mijn emoties was confronterend, om je zo open te stellen voor alles wat je denkt en voelt. Soms moest ik mezelf forceren om toch het proces aan te gaan. Ik heb me gedurende het project telkens gericht op andere emoties. Deze emoties heb ik op verschillende manieren in beeld gebracht. Ik heb mensen gefotografeerd, maar ben ook de natuur ingegaan. Net zolang tot ik bij een bepaald beeld een resonantie voelde met mijn gevoel.”
“De natuur heeft daarin geholpen, een natuur die niet oordeelt of veroordeelt, maar als een objectieve waarheid ‘gewoon’ bestaat. In de natuur vond ik mystiek, eenzaamheid, verlorenheid maar ook schoonheid terug.”
Zijn zoektocht levert verschillende beelden op. “Als ik tijd had om te fotograferen, dwong ik mezelf aan de slag te gaan, ook al voelde ik op dat moment niet zoveel. Dat gaf veel ruimte, door alles te fotograferen voelde ik me vrij en het leidde tot nieuwe ideeën.” Uit deze beelden heeft Venhuizen een selectie gemaakt. “Daardoor is alles als het ware ingedikt. De meest sprekende beelden zijn overgebleven, beelden die het dichtst bij mijn gevoel staan.”
De confrontatie met zijn emoties aangaan was spannend voor de fotograaf. “Ik wist immers niet waar ik uit zou komen. Voor hetzelfde geld zou ik aan het einde van dit project moeten concluderen dat het mogelijk de verkeerde kant met me op zou gaan. Gelukkig kwam ik er gaandeweg achter dat er niets mis is met mij, of mijn angsten. Al tijdens het project sprak ik meer mensen die soortgelijke angsten te kennen. Deze herkenning heeft mijn project zinvol gemaakt en me gemotiveerd door te gaan. Het project heeft mij uiteindelijk geholpen om mijn angsten onder ogen te zien. Daarmee heb ik de angst overwonnen.”
Dat besef dringt echt tot hem door na het zien van het boek, dat hij samen met een ontwerper heeft samenstelt. “Het boek is verdeeld in drie aktes, als een toneelstuk. Die drie aktes staan voor het proces waar ik doorheen ben gegaan. Bij het zien van het boek beleefde ik het project opnieuw, maar ditmaal van een afstand. Dat deed me realiseren dat ik niet meer bang ben. Dat komt omdat ik mezelf heb opengebroken, mijn angst en emoties heb gedeeld, en feedback van anderen heb gekregen.”
Goed, beter, best
Zijn wens om het beste werk te maken tot nu toe, is uitgekomen. Maar wat betekent dat voor toekomstige werk? Een fotograaf wil immers altijd een nog betere foto maken. “Daar heb ik al over nagedacht. Ik sta volledig achter dit project, het klopt voor mijn gevoel van alle kanten. Het is me duidelijk geworden dat dit mijn weg is binnen de fotografie. In deze angst hoef ik echter niet nogmaals te duiken. Daarom zal ik voor volgende projecten me op een ander gevoel of andere sfeer richten. Ook daarbij wil ik mijn gevoel de ruimte geven. Ik neem mezelf als uitgangspunt, maar ga daarbij wel uit van gevoelens of emoties die voor andere mensen herkenbaar zijn, of een bepaalde schimmigheid met zich meedragen.”
Hij heeft al ideeën voor een volgend project, maar eerst richt hij zich op zijn afstuderen. “Dat moet zijn afgerond, voordat ik me op iets nieuws stort.”
Eindexamenexpositie
Het werk van Venhuizen, samen met dat van 16 collega’s, is van 21 t/m 23 december te zien in de eindexamenexpositie ‘LUCID’. De expo in Loods 6 op het KNSM-eiland in Amsterdam wordt vrijdag 21 december om 20 uur geopend. Meer informatie: www.kajvenhuizen.com en instagram: @kajvenhuizen.
